Per la varietad da las spezias
Tgi che dat in’egliada en in vegl cudesch d’utschels legia là savens dals “curtins” sco spazi da viver – betg mo da spezias sco la merlotscha, il maset blau u la cuacotschna da chasa che vivan anc oz en ils curtins svizzers. Er utschels sco la tschuetta da la mort, il cot da matg, l’ortulan u il beffarel da curtin èn descrits là sco utschels da curtin. Dad els cuan oz en Svizra mo anc paucs pèrs. Intginas spezias, sco la pitgaspina dal chau cotschen, èn gia svanidas dal tuttafatg. Anc pli dramatica, surtut areguard il dumber d’individis, è la diminuziun dals invertebrads, da las tgirallas sur ils avieuls selvadis fin a las lindornas.
Omaduas perditas stattan en stretg connex cun l’intensivaziun da l’agricultura e la fragmentaziun dals spazis da viver natirals, ma era cun la depauperisaziun da noss curtins. Ils curtins cun plantas indigenas e pumera veglia preziusa porschan in refugi a tschients spezias d’animals e da plantas. Il pastget englais e chaglias exoticas sco la tuja e l’arbaja-tscharescha percsut servan mo a paucs animals sco nutriment u zup. La gronda part dals curtins odierns èn bain verds, ma deserts ecologics. Nus duvrain bleras surfatschas da curtin cultivadas en accord cun la natira – e betg mo in pugn plain. Per ch’il spazi d’abitar daventia puspè attractiv per tut las spezias svanidas sto el cuntegnair ina rait spessa da spazis da viver adattads. Blers insects sa movan sin il pli in pèr tschient meters davent da lur lieu da naschientscha. En quest conturn sto esser il proxim spazi da viver abitabel, uschiglio n’han els nagina schanza a lunga vista.
Per Vus
Societads da plantas natiralas nizzegian optimalmain las substanzas nutritivas en il terren e la glisch penetranta. Ellas porschan paucas largias, nua che pudess crescher “zerclim”. In curtin natiral cultivà en accord cun la natira e gia creschì in pèr onns stuais Vus zerclar e segar damain, na stuais Vus betg ladar e betg tractar cun tissi.
Ma quai è anc il pli pitschen avantatg. In curtin natiral viva! Qua sgulatschan avieuls selvadis e tgirallas, qua chantan il salip da feglia ed ils utschels, qua traplignan erizuns per lung da las saivs vivas, qua flureschan mintga mais puspè novas flurs ed ins po mangiar blera fritga e numerusas ervas. In curtin natiral è ideal per ils uffants e po vegnir fatg anc pli segir cun renunziar a plantas da tissi. Ma era per ils creschids porscha el bler dapli qualitad da viver ch’in curtin ordinari steril.
Per buns terrens ed in clima empernaivel
En in curtin natiral saun è prest mintga surfatscha cuverta cun plantas. Surfatschas da terratsch avertas datti strusch. Quai ha dus effects positivs: d’ina vart po la plievgia lavar ora damain substanzas nutritivas, il terren mantegna sia qualitad e ladim artifizial n’è betg necessari. Da l’autra vart evapurescha era bler damain aua e la glisch che penetrescha vegn absorbada da las plantas enstagl da vegnir transfurmada en chalira. Quai procura per in clima empernaivel, surtut la stad. Citads sco Amsterdam, Detroit e Basilea creeschan oz sistematicamain surfatschas verdas per sa proteger meglier csut las eas da chalira. Cun in curtin natiral faschais Vus il medem per Voss quartier.